Sztuka nowoczesna z kolekcji Książąt Lubomirskich

Kurator wystawy / aranżacja: Piotr Rędziniak / dyrektor Biura Wystaw Artystycznych w Rzeszowie

Koordynacja wystawy: 

• Eryk Tohl / BWA w Rzeszowie
• Zakia Cieślicka-Majka / Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Miasta Rzeszowa
• Marta Onitzch, Katarzyna Sikorska /Fundacja Książąt Lubomirskich

Wystawa prezentuje 52 dzieła 20 artystów, takich jak:

• Pierre ALECHINSKY
• Karel APPEL
• Per ARNOLDI
• BANKSY
• Jean-Michael BASQUIAT
• George BRAQUE
• Mark CHAGALL
• CORNEILLE
• Salvador DALI
• Keith HARRING
• Damien HIRST
• Steve KAUFMAN
• LE CORBUSIER
• Fernand LEGER
• Blek LE RAT
• Roy LICHTENSTEIN
• Joan MIRO
• Pablo PICASSO
• Andy WARHOL
• Victor VASARELY

Choć sztuka współczesna nie kojarzy się z rodami arystokratycznymi, od wieków była przez nie kolekcjonowana. Poszczególni członkowie rodu książąt Lubomirskich kupowali dzieła artystów im współczesnych. Tak jak wielu w historii rodziny, książę Jan Lubomirski-Lanckoroński jest w posiadaniu wyjątkowej kolekcji, w której skład wchodzą obrazy olejne, grafiki, rysunki, litografie, serigrafie, akwarele, meble i inne dzieła sztuki od czasów renesansu do współczesności. Od Rubensa i Rembrandta, przez Malczewskiego i Kirkeby’ego, aż po Dalego i Banksy’ego. Część z nich mamy zaszczyt zaprezentować na wystawie „Sztuka nowoczesna z Kolekcji Książąt Lubomirskich”. Prezentowane zbiory są niezwykle zróżnicowane, ale część pokazana dzisiaj ma jedną wspólną cechę – wszystkie dzieła powstały po I wojnie światowej i reprezentują najważniejsze nurty artystyczne powojennej Europy, które zrewolucjonizowały świat sztuki XX i XXI wieku.

Jednymi z najlepszych przykładów artystów-rewolucjonistów byli członkowie grupy CoBrA, tacy jak Pierre Alechinski (ur.1927), Karel Appel (1921-2006) oraz Corneille (1922-2010). Założeniem artystów była pełna swoboda, tworzenie sztuki spontanicznej, bez norm i reguł. Obrazy nawiązywały do tematów omijanych przez większość twórców: czerpano inspirację z prac dzieci i chorych psychicznie, nawiązywano do sztuki ludów prymitywnych. W kolekcji znajdują się m.in. dwie prace Alechinskiego: plakat Musée Guillaume Apollinaire oraz litografia Ouest. Prace tego artysty charakteryzował abstrakcyjny ekspresjonizm i surrealizm, powodujące swoisty niepokój. Alechinski doskonalił się w sztuce kaligrafii, która stała się jednym z najczęściej używanych przez niego technik.

Fascynacja sztuką spoza Europy była nieodłącznym elementem sztuki takich twórców jak Corneille. Pasjonowała go sztuka afrykańska, którą traktował jako kluczową dla swoich dzieł inspirację. Używał przede wszystkim nasyconych barw, a z abstrakcyjnych kompozycji wyłaniały się postaci kobiece
i zwierzęta. Przykładem na to są liczne litografie i płaskorzeźba Reclining Woman and Cat z Kolekcji Książąt Lubomirskich.

Ostatnim z reprezentantów grupy CoBrA jest Karl Appel, którego twórczość nawiązywała najczęściej do rysunków dzieci. Artysta upraszczał, prymityzował, a nawet brutalizował swoje dzieła. Wyraźnie akcentował kontrasty kolorystyczne i stosował niespotykane efekty fakturalne, na przykład w obrazie African Mask i Composition with Figure – ROBOT.

 Nie można zapomnieć o awangardzie sztuki międzywojennej, której twórcy wytyczali nowe drogi dla przyszłych pokoleń. Takimi artystami byli między innymi Fernand Léger (1881-1955), którego rysunek Cubist Woman i litografia The Game doskonale obrazują ówczesny styl, a także Pablo Ruiz Picasso (1881-1973), znany na całym świecie ze swoich charakterystycznych kompozycji. W Kolekcji Książąt Lubomirskich znajdują się takie dzieła jak litografie Picassa Dans l’Atelier XIII, La Colombe de l’Avenir oraz La Danseur.

Jedną z największych indywidualności w historii sztuki był Salvador Dali (1904-1973), ekscentryczny
 i nietuzinkowy twórca kreował prace burzące logiczny porządek rzeczywistości. Choć wielu surrealistów dążyło do analizy podświadomości, Dali traktował sztukę zaskakująco powierzchownie, nie lubiąc rozważać na temat głębszego znaczenia swoich prac. W zbiorach znajdują się takie dzieła jak litografie Płonąca żyrafa, La Divina Comedia oraz La Girafe en Feuale najbardziej wyjątkową częścią kolekcji musi być cykl 44 litografii Les Songes Drolatiques de Pantagruel, której część prezentowana jest na wystawie.

Niespotykany wcześniej charakter ma sztuka uliczna – street art – której początki przypadają na lata 80. XX wieku. To sztuka anarchistyczna, zbuntowana przeciwko dotychczasowym zasadom, niejednokrotnie mająca charakter społecznego manifestu. Choć uznawana jest często za bezprawne działanie, zaczęła nabierać znaczenia kulturowego. Street art nie podlega regułom, może mieć formę graffiti, muralu czy manifestu. Najbardziej znanym na świecie artystą tego nurtu jest niezaprzeczalnie Banksy, którego prace znajdują się w opisywanej kolekcji. Prezentowane są takie prace jak Bomb Hugger i We love you….

Jedną z największych inspiracji Banksy’ego był francuski artysta Blek le Rat, uznawany za „ojca graffiti”. W Kolekcji Książąt Lubomirskich znajduje się wyjątkowy czarno-biały sitodruk Man who walks through Walls. Blek le Rat był niewątpliwą inspiracją dla Banksy’ego, który raz o nim powiedział: Za każdym razem, gdy myślę, że namalowałem coś nieco oryginalnego, dowiaduję się, że Blek le Rat również to zrobił. Zaledwie dwadzieścia lat wcześniej.

O sztuce nowoczesnej nie da się opowiadać bez wspomnienia o pop-arcie. Niezwykle wyraziste i proste dzieła do dziś pozostają w pamięci odbiorców. Odbiorcami byli nie tylko pasjonaci kultury wysokiej – pop art jest dla wszystkich. Częstymi motywami podejmowanymi w tym nurcie były reklamy, fotografie celebrytów i komiksy. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest Andy Warhol (1928-1987), którego serigrafia Marylin jest znana na całym świecie, podobnie jak rysunek Can of Tomatoe Soup, przedstawiający puszkę zupy pomidorowej. Syntezę street artu i pop-artu stanowią obrazy Keitha Haringa (1958-1990), amerykańskiego artysty. Warto wspomnieć, że duży wpływ na jego twórczość była przyjaźń z Andym Warholem, która zaowocowała między innymi grafiką Andy Mouse oraz rysunkiem na płycie Barking Dog.

Inne są dzieła reprezentujące nurt abstrakcji geometrycznej, jak na przykład Composition Viktora Vasarelego (1906-1997). Wirujące plamy barwne tworzyły złudzenie głębi, co podkreśla delikatne jedwabne podłoże. Damien Hirst (1965), laureat nagrody Turnera, do tej pory stanowi przykład artysty awangardowego, szeroko docenianego przez pasjonatów sztuki. Wyrażał szczególne zainteresowanie motywami życia, choroby i śmierci, co widoczne jest w obrazie The Skull, namalowana metodą spin painting.

Zbiory Książąt Lubomirskich rozbudowywane są od wieków, współcześnie z pasji kolekcjonerskiej księcia Jana Lubomirskiego-Lanckorońskiego. O jego zapale świadczą organizowane w wielu instytucjach wystawy – obiekty z kolekcji prezentowane były między innymi w Łazienkach Królewskich w Warszawie, w Muzeum Narodowym w Krakowie oraz w Zespole Pałacowo-Parkowym w Przeworsku, w którego komnatach aktualnie wisi tuzin obrazów olejnych, w tym portretów książąt Lubomirskich. Fundacja Książąt Lubomirskich, której prezesem jest książę Jan Lubomirski-Lanckoroński, z niecierpliwością wyczekuje następnych okazji do dzielenia się wyjątkowymi zasobami zarówno z czasów współczesnych, jak i tych z przeszłości.

Jan Lubomirski-Lanckoroński / prezes Fundacji Książąt Lubomirskich