“Tak właśnie było. Fotografie z lat, kiedy się tak wiele musiało, a tak mało było dozwolone” to kolejna wystawa organizowana w ramach projektu “Patrz!Szeroko - V Rzeszowski Weekend Fotografii” dofinansowanego z budżetu Gminy Miasto Rzeszów. Tym razem w przestrzeni Galerii Fotografii Miasta Rzeszowa prezentowane są fotografie prof. Vladimira Birgusa.

Vladimír Birgus
TAK WŁAŚNIE BYŁO
Fotografie z lat, kiedy się tak wiele musiało, a tak mało było dozwolone

To co minęło, w naturalny, w niemal magiczny, sposób przyciąga naszą teraźniejszą uwagę. Dlaczego tak się dzieje? Być może w przeszłości chcemy odnaleźć odpowiedź na podstawowe pytanie: Dokąd powinniśmy zmierzać? Jednocześnie wydaje nam się zatem iż, decyzję, tak brzemienną w skutkach, dobrze byłoby podjąć na podstawie wcześniej zdobytych doświadczeń. Wszystkie te trzy magnesy naszej uwagi, tj. człowiek, jego otoczenie i przeszłość, znajdziemy na wystawie Vladimira Birgusa pt „Tak własnie było”.
Jak czytamy w podtytule ekspozycji, przedstawia ona „fotografie z lat, kiedy się tak wiele musiało a tak mało było dozwolone.“ To trafione w punkt zdanie opisuje czas w którym bohaterów swych czarnobiałych fotografii spotkał ich autor. Zbiór prezentuje obrazy pochodzące z lat 70 i 80 ubiegłego wieku. Wszystkie powstały w publicznej przestrzeni, socjalistycznych społeczeństw, krajów ówczesnego Bloku Wschodniego. Towarzyszymy tutaj tłumowi podczas obchodów tak bardzo wtedy obowiązkowo-popularnych świąt państwowych, ludzie patrzą wzrokiem bez celu, na twarzach mają paraliżującą obojętność. Nie odnajdziemy tu radości lub spontaniczności, wszystko oblane jest szarością apatii. Na fotografii widzimy tłum lecz paradoksalnie każda z osób wydaje się w tym tłumie samotna. Próżno szukamy tu relacji międzyludzkich.

Na jednym ze zdjęć spotykamy człowieka w drodze z pracy lub do pracy, prowadzi go stalowa barierka, za którą widzimy potężną budowle zakładu przemysłowego, miedzy palcami trzyma papierosa, patrzy na nas dzięki czemu mamy odczucie rozmowy, takiej w której nie padają żadne słowa. Inny obraz to ludzie stojący na cokole. Wyglądają jak pomnik socjalistycznego społeczeństwa, na który patrzymy z tyłu, jak gdyby z niezaplanowanej przez jego twórców perspektywy. Ten sposób przedstawienia uświadamia nam intencję birgusowych spostrzeżeń. 

Autor nie kieruje aparatu w stronę na którą patrzą wszyscy, tę wyznaczoną przez inżynierów społecznych tamtych czasów. Nie oglądamy wspaniałych placów budów, nowych fabryk lub radosnych pochodów na ich cześć. Widzimy inną rzeczywistość, dzięki czemu łatwiej dostrzegamy absurd, paradoks i hipokryzję tamtych czasów. Człowiek socjalistyczny, który w swej szczytnej definicji powinien posiadać więź z innymi ludźmi na tych zdjęciach jest samotny, przytłoczony i bierny.

Co jednak zasługuje na uwagę, autor nie traci do niego z tego powodu szacunku. Wręcz przeciwnie odnajdujemy w jego spojrzeniu wiele empatii i zrozumienia. Za pewne można byłoby stworzyć w tamtych komunistycznych czasach uliczne portrety przypominające te autorstwa Bruce’a Gildena. Gdzie ludzie zaskoczeni błyskiem flesza emanują agresją i wszystko wydaje się zmierzać do konfrontacji. Jednak nie byłoby w nich tej głębokiej refleksji, która zaczyna się od pytania: Dlaczego? To właśnie jest najcenniejszą wartością z jaką wychodzimy z wystawy „Tak własnie było“. 

Vladimir Birgus pokazuje nam, że można z szacunkiem i zrozumieniem patrzeć na drugiego człowieka, co istotne potrafi zainteresować tym spojrzeniem współczesnego odbiorcę. Zasiewa w nim ziarno zastanowienia, nie tylko nad historycznym „socjalistycznym człowiekiem”. Jak trafnie zauważa, socjolog Jiří Siostrzonek „…dziś na ulicach miast, gdzie witryny uśmiechniętych reklam zapraszają do świątyń konsumpcji, także możemy spotkać samotnych ludzi w tłumie.”.

Michał Szalast

—

O autorze

Vladimír Birgus jest fotografem, kuratorem, historykiem fotografii, profesorem i kierownikiem Instytutu Twórczej Fotografii Uniwersytetu Śląskiego w Opawie. 

Jego fotografie prezentowane były na 88 wystawach autorskich i prezentowane są w wielu kolekcjach (m.in. Muzeum Sztuki Dekoracyjnej w Pradze, Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, Galeria Morawska w Brnie, Słowacka Galeria Narodowa w Bratysławie, Muzeum Śląskie w Katowicach, Biblioteka Narodowa i Europejski Dom Fotografii w Paryżu, Muzeum Réatt w Arles, Ludwig Museum w Kolonii, Museum of Fine Arts w Houston, San Francisco Museum of Modern Art, Tokyo Museum of Photographic Art, Yokohama Museum of Art, itp.) 

Jest autorem i współautorem 68 książek, m.in. Tschechoslowakische Fotografie der Gegenwart (Kolonia i Heidelberg 1990), Czech Photographic Avant-Garde 1918-1948 (Praga i Stuttgart 1999, Cambridge i Londyn 2002), František Drtikol (Praga 2000), Jaroslav Rössler – Czech Avant-Garde Photographer (Cambridge i Londyn 2003), Czeska fotografia XX wieku / Czech Photography of the 20th Century (Praga 2010), Na pierwszy rzut oka. Wybór czeskiej fotografii XX i XXI wieku (Ołomuniec i Opole 2016), Jindřich Štreit: Village People (Berlin i Praga 2020), Česká fotografie v datech 1839-2019 (Praga 2021) i Michał Szalast: Albíni/Albinosi/Albinos (Ostrawa, 2023). 

Był kuratorem i współkuratorem wielu wystaw w wielu muzeach i galeriach, m.in. Współczesne piękno: Czeska awangarda fotograficzna 1918-1948 (Barcelona, Paryż, Lozanna, Praga i Monachium 1998-1999), Akt w czeskiej fotografii (Praga, Ołomuniec, Moskwa, Paryż, Akwizgran, Poznań, Wrocław, Opawa, Bratysława, Ateny, Jindřichův Hradec i Warszawa, 2000-2009), Czeska fotografia XX wieku (Praga 2005, Bonn 2009), Dawno temu na Wschodzie. Czesi oczami fotografów 1948-1989 (Praga 2009), Intymny świat Josefa Sudka (Paryż i Ottawa, 2016-2017), Awangardowy fotograf Jaromír Funke (Praga, Paryż, Frankfurt nad Menem i Ołomuniec, 2017-2018), Václav Podestát: Daleko i blisko (Praga, 2022) i Common Opava (Lódź, 2022).

Monografie autorskie: Tomáš Pospěch: Vladimír Birgus. Cosi nevyslovitelného / Something Uspeakable. KANT, Praha 2003. Štěpánka Bieleszová: Vladimír Birgus. Fotografie 1972-2014 / Fotografie 1972 – 2014. Muzeum Sztuki w Ołomuńcu i KANT Praga, 2014. – Danuta Kowalik-Dura, Adam Mazur: Vladimír Birgus. Fotografia / Fotografia 1972-2017. Muzeum Śląskie, Katowice 2017.